Melkfee of molkfee

Wa't troch de provinsje rydt sjocht by de boerepleatsen wol ris buorden stean mei 'molkfeebedriuw' en soms ek 'melkfeebedriuw'. In fûstregel by it kiezen foar melk- of molk- is oft it wat te meitsjen hat mei melke (ik melk de ko) of molke (ik drink molke). By melkfee giet it om it fee dat je melke. By molkfee giet it om fee dat molke jout. It meast gongber is melkfee. De Fryske wurdboeken jouwe ek allinnich mar melkfee. Men mei oannimme dat dat de goede Fryske foarm is.

Tsjerkespul?

Yn West-Fryslân (provinsje Noard-Hollân) lizze plakken as ‘Bovenkarspel’ en ‘Hoogkarspel’, wylst de provinsje Fryslân de gemeente ‘Achtkarspelen’ hat. Yn dy nammen sit it âlde wurd ‘kerspel’ of ‘kerkspel’. It Dútsk hat ‘Kirchspiel’ en dat is sokssawat as parochy, it gebiet dêr't de ferkundiging fan 'e tsjerke jildt.
Yn 'e rin fan 'e tiid is de betsjutting fan tsjerklike gemeente ferskood nei bestjoerlik gebiet. Yn it Frysk soe it eins ‘tsjerkspul’ wêze moatte; en yndied is ‘Achtzespel en Colmerland’ oerlevere yn it midsieuske traktaat fan 'e sân Fryske Seelannen. Yn it Sealterfrysk komt ek ‘Sespel’ foar b.g. yn Sespeltertp (= tsjerkedoarp). As de gemeente Achtkarspelen ea opgean soe yn in grutter bestjoerlik ferbân, dan soe it probleem fan dy âlde, mar net sa Fryske namme fuort oplost wurde kinne.

Heeft Taalbaas nog wat te melden?

In 'sprachbund' is de taalkundige term foar in groep talen dy't allegear wurden en konstruksjes faninoar oernimme. Frysk en Hollânsk binne yn Fryslân ek in soarte fan sprachbund. Talleaze hollannismen yn it Frysk en frisismen yn it Hollânsk tsjûgje dêrfan. Ien sa'n frisisme yn it Fryske Hollânsk kin net-Friezen o sa raar oankomme: it oansprekken yn de tredde persoan. In Hollânsktalige Fries kin soms sûnder euvelmoed oan ús freegje: "Heeft Taalbaas nog wat te melden?", wylst de net-Fries dan net begrypt dat Taalbaas mei dy fraach streekrjocht oansprutsen wurdt.

Stavering of spelling?

It is hjoed-de-dei hiel gewoan om it oer de Fryske stavering te hawwen. Wy staverje wurden en hawwe in staveringshifker. It Nederlânsk hat it lykwols oer spellen, spelling en spellingscontrole. Staverje giet tebek op Aldfrysk 'stavia', in eed dwaan. It Nederlânsk hat noch 'staven': iets met een eed staven.  En yn 'boekstaven' fine wy it ek werom. In 'boekstaaf' waard yn de printerij brûkt: in stêfke dêr't in letter op stiet. 'Stavering' wurdt meast troch skriuwers en wurdboekmakkers brûkt. In hiel âld wurd foar stavering is 'stoaie'. Mar 'spelling' waard fan âlds ek wol yn it Frysk brûkt. Is dat in reden om tenei 'stavering' te ferfangen troch 'spelling'?

Karen Bies skriuwt Grut Frysk Diktee 2014

Woansdei 16 april wurdt de finale fan it tolfde Grut Frysk Diktee hâlden. It evenemint fynt lykas wenst plak yn de Steateseal fan it Provinsjehûs yn Ljouwert. Tekstskriuwer en foarlêzer is dit jier Omrop  Fryslânpresintatrise Karen Bies. Oaninoar of los, Haadletter of net, û of oe, f of v, streekje of gjin streekje, hjerring of hearring, frjemde of âlde wurden? Karen sil de dielnimmers útdaagje om op har iepenst te wêzen foar dat soarte fan tûkelteammen en ûnferwachte ynstjonkers. It diktee is stavere neffens de jildende regels foar de Fryske stavering.

Meidwaan oan de finale
Wat moatte jo dwaan om kâns te meitsjen op in finaleplak by it Grut Frysk Diktee? Streekje de flaters yn ûndersteand kwalifikaasjediktee oan en set efter elke sin hoefolle flaters oft jo yn dy sin fûn hawwe. Tel dêrnei alle flaters op en skriuw ek it totaal op. Stjoer it kwalifikaasjediktee mei jo namme, adres, telefoannûmer (en e-mailadres) nei: Diktee 2014, p/a Fryske Akademy, Postbus 54, 8900 AB Ljouwert. De bêste 40 ynstjoerders wurde útnoege om mei te dwaan oan de finale op 16 april. Jo ynstjoering moat foar 25 maart ynkommen wêze. Finalisten krije yn ‘e wike dêrnei berjocht.

1. De omslag dy’t revolúsjes tewei bringe kinne somstiden de wrâld sadanich yn disoarder bringe dat neitiid, as der wêr wat oarder yn de gaös kommen is, de wrâld amper mear werom te kinnen is.
2. Der binne refolten dy’t mei gewelt en fordrukking minskerjochten teskuorre en tegnjidzje; en der binne revolúsjes dy’t sûnder houwerij de boel ûnderstboppe keare.
3. De Yndustriele Revolúsje mei de feroaring fan de agraryske maatskippij nei de mear megansyke maatskippij mei massaproduksje en kapitalisme makke oarsoartiche slachtoffers as de Russyske Revolúsje, wêr’t geweren en bommen de sfeer bepaalden.
4. De útfining fan de boekdrukunst is ek sa’n omkear dy’t in sadanigen impakt op de wrâldskiednis hawn hat dat wy, de minsken fan dêrnei, ús amper of net yntinke kinne hoe’t it dêrfoar west hat.
5. De digitale revolúsje sette út ein mei de útfining fan de kompjoeter, mar de trochbraak kaam mei de yntroduksy fan ynternet, mei de yntree fan apensturt en epost, mei it yndrukken fan ctrl+alt+delete, en mei sms-kes, Whattsapp-en, de snoadfoan en it tablet.
6. Mei spionnearjende Amearikaanske websneupers en oeral big brother-eftige gnúfkamera’s as moderne strúnjagers is jins privasy net mear feilich.

Oplossings oer de e-mail rjochtsje oan: fryskdiktee@fryske-akademy.nl