De Fryske daarby, deurby of derby

De fryske skriuwwize fan Ingelske lienwurden soarget altyd wer foar aardige ferrassings. Nim bygelyks it Ingelske wurd 'derby' (Cambuur-It Hearrenfean, de Fryske derby). De regel seit dat derby 'op syn Ingelsk' en 'op syn Frysk' skreaun wurde kin. Op syn Frysk hâldt yn dat de 'Ingelske' útspraak neffens Fryske staveringsregels skreaun wurdt. Dan krije wy sokssawat as 'daarby' of 'deurby', want sa sawat sizze de Ingelsken dat. De Fryske 'daarby' of 'deurby'? Sille wy it mar op 'derby' hâlde?

Stavering, logysk ta 'n hichte

Hoewol't de letterkombinaasje -sj- yn in protte gefallen as in ienheid beskôge wurdt, is oan de skriuwwize fan in wurd as spaasje te sjen dat de skieding fan wurdlidden lein wurdt tusken de s en de j. Dat betsjut dat spaas in sletten wurdlid is (mei dûbel-a). It is dus net spa-sje (iepen wurdlid). Soks jildt ek foar ga-raaz-je (net ga-ra-zje), plys-je (net pli-sje), fyz-je (net fi-zje), so-lús-je (net so-lu-sje), yl-lúz-je (net yl-lu-zje) ensfh. Mar hoe sit it no mei it wurd stasjon (sta-sjon)?  Wêrom is it net staas-jon? Of sprekke jo stasjon wier mei in koart a-lûd út?

Frije

'Frije' (en it Nederlânske 'vrijen') is in bysûnder wurd, omdat wy deroan sjen kinne hoe't taal feroaret. Yn foaroarlochske literatuer wie 'frije' noch soks as 'flirte', 'hofmeitsje', 'ferkearing hawwe'. Ik ken it benammen yn de sin fan 'krûpe en tútsjeboartsje', mar slút net út dat it lizzende wurk der ek diel fan útmakket. En yn in skoaltelevyzjeprogramma foar bern hear ik no dat in televyzjedokter in strikt ûnderskied makket tusken 'zoenen' en 'vrijen'. Dat lêste is dan synonym mei 'neuke'.

Klik op frije om te sjen wat it Wurdboek fan de Fryske taal seit (set in finkje efter
subbetekenissen | citaten )

-ingen en -ings

Wurden op -ing kinne yn it meartal de útgong -en en -s hawwe: Ien beweging, twa bewegingen, twa bewegings. It wurddiel -ing kin útsprutsen wurde: 
as -ing (de i wurdt as de i yn hikke útsprutsen) 
as 'eng' (krekt as de i yn bygelyks aaklik: 'aaklek'). 
As it as 'bewegeng' útsprutsen wurdt, dan is it bewegings. Is de útspraak mei 'beweging', dan is it bewegingen. Wy sizze it meast 'beweging' mei i, dus leit it foar de hân om bewegingen te skriuwen.
De foarm op -s giet troch foar geef Frysk en de foarm mei -en soe dan minder goed wêze, omdat it Nederlânsk dy ek hat. Mar it hat dus neat mei min of geef Frysk te meitsjen.

Lês mear by -ing yn it Wurdboek fan de Fryske Taal