dinsdag 19 juli 2011

Dokter of arts?

By sykte of ûngemak moat help komme fan immen dy't mear fan it minsklik lichem wit as in gewoan minske. Eartiids waard sa'n saakkundige yn de genêskeunst in sjirurgyn neamd. As er der foar trochleard hie, wie it in master. Noch bekender is de titel dokter. Yn it Frysk komt ek it wurd ‘arts’ wol foar, mar is dat net in hollanisme?

2 opmerkingen:

  1. It wurd Arts sil oarspronklik wol út it Gryksk komme, mar it is yn Fryslân net eigen. Wy brûke ommers altyd dokter. Dokters kinne har yn fan alles spesjalisearje: longdokter, termdokter, revalidaasjedokter, feedokter, toskedokter en de saneamde kno-arts (kaennoo) soe in kne-dokter (kaennee) neamd wurde kinne. Sa'n kne-spesjalist kin better gewoan neamd wurde neffens wat er behannelet of ûndersiket: noasdokter, kieldokter of eardokter...
    Nee, arts is frjemd en wurdt net eigen.

    C. Veenendaal
    Trimbeets

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Geachte, Het is mij nooit goed gelukt om Fries te schrijven. Woorden als Sjili en nu dan sjirurgyn willen mijn pen niet uit.
    Het gaat dan nu om het stukje Taalbaas: Dokter of arts?
    Op de dorpen in Friesland waar ik woonde werd altijd dokter gezegd. Zowel in de aanspreek vorm als functie vorm. Ik denk, dat deze gewoonte overal in Nederland zo was. In Brabant hoorde ik ,, mijnheer dokter”. In Friesland werd de dokter in de derdepersoon aangesproken. Heeft dokter ook een recept voor.. . Het “jo” was al iets meer familiair. ,,Ha(w) jo ek ..”
    ,, Sto” was alleen voor vrienden en hele goede bekenden. ,, Hast ek …”
    Nu over chirurg, dit is een Grieks woord van cheir = hand en ergon = werk. Cheir ook in chiropodist, en ergon, zoals in energie. Dus hand en werk. Een chirurg was een handwerker. Hij werkte met zijn handen. In het Engels een surgeon. Alleen een barbier had scherpe messen en de mogelijkheid ze te slijpen. Dus die trad op als een cheiro-ergia--> cheirourgia uitvoerder.
    In Engeland was in ieder geval nog tot voor kort een surgeon een ,,mister”. En geen doctor.
    Zelf maakten ze daar een prestigieus punt van. Arts komt ook al van het Grieks. Net zoals arch-bisschop, duidde het woord arch een leiding gevend figuur aan. De eerste, de aanvoerder.
    Zoals bij bisschoppen gezegd wordt de eerste onder zijns gelijken. Arts was een arch iatros.
    Dus aarts - geneesheer. Een arts in de oudheid was geen handwerker, geen chirurg. Hij had gestudeerd en als men van de universiteit kwam was men na een eindscriptie doctor. In Suriname kwam men van de geneeskundige hogeschool en was men geen dokter, maar geneesheer! Als er nu in uw artikeltje staat: ,, eartiids waard sa’n saakkundige yn de genêskeunst in sjirurgyn neamd”, dan is dat niet juist. Een deskundige was doctor of dokter. In het Duits is dat nog zo. Mijn vrouw ziet veel krimi’s en dan is een officier van justitie of een advocaat een doktor. Zelfs als hij een titel zou hebben van jurist. Bij ons meester in de rechter.
    Hoe komen wij dan aan deze Griekse woorden? Naar mijn mening waren er inniger verbindingen van Byzantium of te wel Constantinopel met de Germaanse heersers dan met de romaanse heersers, die spreken dan ook van een medicus. Wanneer deze termen in onze taal in gebruik zijn gekomen, weet ik niet. Het zal wel te vinden zijn in een boek van Nicoline van der Sijs. Verder moeten we niet vergeten, dat onder de Romeinse elite veel Grieks gesproken werd, zeker als wetenschappelijke taal. De kruistochten later in Byzantijns gebied hebben zeker invloed gehad en bovendien veroorzaakte de val van Constantinopel een cultuurschok en schaamte. Tot slot bijna alle ziekten hebben nu nog een Griekse benaming, terwijl in de anatomie de lichaamsdelen hoofdzakelijk een Latijnse naam toebedeeld kregen. Eén voorbeeld: de naam voor de nieren is renes, de ziekte van de nieren heet nephritis. In het Hollands is er een tijd geweest, dat wij Hollandse woorden voor wetenschappelijke begrippen gingen vormen. Ik meen, dat Cornelis Drebbel daar een grote bevorderaar van geweest is. Dus het is wiskunde geworden, onderzeeboot, hersenvliesontsteking en longontsteking. Hoe heet longontsteking en hersenvliesontsteking in het Engels? Zelf heb ik moeite om Friese woorden te vinden voor bv. witte en rode bloedlichaampjes. Het zou een prima idee zijn daar eens werk van te maken, zodat Friese artsen of te wel medici in het Fries met elkaar overleg kunnen plegen. En met de patiënten begrijpelijker kunnen communiceren.
    Groeten
    K.S. van der Brug
    Verl.Schrans 2
    8932NN Ljouwert
    e-post: ks.vanderbrug@wxs.nl

    BeantwoordenVerwijderen