Taalbaas: Sadat

Okkerlêsten kaam der in fraach by de Afûk yn oer it wurd sadat: “Dat bynwurd (voegwoord) wurdt hieltyd mear brûkt yn stee fan sadwaande. Mei dat wol?”

Ynearsten tinkt men: mei sadat is neat mis, mar by neier ynsjen binne der wol reden om der noch efkes langer by stil te stean. In foarbyld fan in sin mei sadat is: Juster wie it min waar, sadat we net bûten sitte koene. Mar men kin yn it Frysk ek sizze: Juster wie it min waar, sadwaande koene we net bûten sitte. Of: Juster wie it min waar, dat we koenen net bûten sitte.

As we de wurdboeken der op neislane, sjogge we dat sadat al sûnt lang yn it Frysk bestiet: neffens it Woordenboek der Friese taal is it al yn 1810 optekene. It is lykwols lang as minder gongber yn it Frysk beskôge. Douwe Tamminga seit oer sadat yn syn Op ’e taelhelling II (1973): “It bynwurd ‘sadat’ (Ned. ‘zodat’) bestiet yn it Frysk wol, al moat der by sein wurde dat it yn ús omgongstaal net bot yn trek is”. Yn it Frysk Wurdboek fan de Fryske Akademy (1985) wurdt it yn it Nederlânske part mijd en oerset mei ‘dat’ en ‘sadwaande’. Yn it nije Frysk Hânwurdboek fan 2009 wurdt it gewoan lykas alle oare bynwurden neamd.

Dat en sadwaande komme fan âlds mear yn de omgongstaal foar. It liket derop dat ûnder ynfloed fan it Nederlânske zodat ek sadat ûntstien is en yn de rin fan de tiid hieltyd mear brûkt wurden is. Sadat stiet wat betsjutting oangiet op deselde hichte as dat en sadwaande. As men lykwols tichter by it Frysk bliuwe wol, kin men better dat en sadwaande brûke.