Efkes skoftsje

It Frysk hat twa ferlytsingsfoarmen foar wurden dy't útgeane op -ft. Skoft hat bygelyks skoftsje en skoftke (sprek út as ‘skofke’). Yn ’e foarige ieu koe noch in frij dúdlike regionale ferdieling tusken dy beide farianten oanwiisd wurde. Yn it westen fan Fryslân wie it skoftke, want dêr wurdt ferfalt de t (‘skofke’) en dan kriget it ferlytsingswurd -ke. Yn it easten ferfalt de t net, en efter in t kriget in ferlytsingswurd -sje: skoftsje. Dy ferlytsingsfoarmen fan skoft komme beide noch wol foar, mar binne dy noch bûn oan ûnderskate regio's, of komt yn it westen de foarm skoftsje ek hieltyd mear foar?

Spoeketaast

‘Spoeketaast’ is it Fryske wurd foar ‘moedervlek’. It Frysk hat ek noch de wurden ‘inkelplak’, ‘leverplak’ en ‘deaplak’. Lykwols neamt hast elk sa'n brún plakje in ‘moederflek’. Troch de bank hat elkenien ûngefear 25 spoeketaasten. Hoewol't de namme ‘moedervlek’ oars suggerearret, ha wy spoeketaasten net al by de berte, mar krije wy dy pas mei ûngefear trije jier. 

Klik op spoeketaast om te sjen wat it Wurdboek fan de Fryske taal seit (set in finkje yn de hokjes ‘subbetekenissen’ en ‘citaten’).

Fjilden?

‘It foarste fjil fan 'e fyts lei op 'e wei.’ Dy't net út Drachten of omkriten komt sjocht miskien apart tsjin dat sintsje oan, want moat dat ‘fjil’ net ‘tsjil’ wêze? Nee, dat hoecht net. Yn de súdlike Wâlden is ‘fjil’ of ‘fjild’ de gewoane foarm foar wat oars yn Fryslân tsjil is. ‘Fjil(d)’ giet tebek op it Aldfryske ‘fiāl’ en dat kin wer ferbûn wurde mei Nederlânsk ‘wiel’ en Ingelsk ‘wheel’. Yn it Dútsk bestiet it wol as ‘Wehl’, mar dy taal brûkt foar tsjil dochs meast ‘Rad’. It moderne Frysk hat dus meast ‘tsjil’. Fierder hawwe wy noch ‘wiele’ dat foarkomt yn bygelyks ‘spinwiele’.

Klik hjir foar fjil yn it Wurdboek fan de Fryske taal (finkjes sette foar 'subbetekenissen' en 'citaten' om it hiele artikel sjen te kinnen)

Berber

De famkesnamme Berber komt gauris foar yn Fryslân. Op de site fan it Meertens Ynstitút, dêr’t in database fan foarnammen byhâlden wurdt, is te sjen dat de namme Berber yn de provinsje Fryslân mear foarkomt as yn oare Nederlânske provinsjes. Ta fergelyking: yn de gemeente Ljouwert komt de namme Berber 159 kear foar. Yn de gemeente Rotterdam is dat mar 17 kear (sifers 2010). It liket dat Berber in typysk Fryske namme is. At je lykwols sjogge nei de betsjutting fan de namme Berber dan ferwiist it nei de folksnamme ‘Berbers’ yn Noard-Afrika. Op de website heitenmem.nl wurdt der as betsjutting ‘vreemdeling’ oan jûn. Taalbaas is benijd hoe’t it komt dat krekt de namme Berber sa’n soad yn Fryslân foarkomt. Witte jim it?

Voornamenbank Meertens Instituut

Komt hy en giet er?

As er it sá docht, docht er it goed. Yn it Frysk feroaret hy yn er as it efter in wurd komt. It is: ‘hy komt’ en ‘dêr komt er’ en ek: ‘wannear't er komt’. Yn it Hollânsk feroaret hij yn ie, mar dat is foaral sprektaal. It is opfallend dat yn beide talen it gebrûk fan hy/hij tanimt yn situaasjes dêr't er of ie gebrûklik is. Dat bart sawol yn skreaune as yn sprutsen taal. Foar it Hollânsk kinne wy sizze dat de skriuwtaal de sprektaal beynfloedet. As wy foarlêze, sprekke wy ommers út wat der stiet! Mar foar it Frysk giet dy redenaasje net op, want as der er stiet, sille we ek er lêze.